Jak wygląda sesja giełdowa, czym jest arkusz zleceń GPW oraz jakie są rodzaje zleceń giełdowych?

W dzisiejszym artykule zagłębimy się w temat tego, co dzieje się podczas sesji giełdowej. Skupimy się na głównych narzędziach, z których korzystają inwestorzy na giełdzie. Poznamy arkusz zleceń GPW. Dowiemy się, jak należy interpretować znajdujące się w nim informacje oraz jakie są rodzaje zleceń giełdowych.

Harmonogram sesji giełdowej

Nim przejdziemy do pracy z arkuszem zleceń, wyjaśnijmy sobie, czym jest sesja giełdowa.

Notowania giełdowe nie odbywają się w trybie 24/7. Mają one miejsce w trakcie sesji giełdowej – czasowo ograniczonego wydarzenia, podczas którego można składać zlecenia kupna i sprzedaży oraz realizować zlecone transakcje. Sesje giełdowe odbywają się w dni robocze, od poniedziałku do piątku. W dni wolne i święta nie dochodzi do notowań.

Możemy wyróżnić kilka różnych faz sesji giełdowej. Ich czas trwania może być różny w zależności od rodzaju notowanych instrumentów finansowych. Jednak dla najpopularniejszych notowań akcji, w tym np. WIG20, harmonogram sesji giełdowej wygląda następująco:

Właściwa sesja giełdowa trwa od godziny 9.00 do 16.50. W jej trakcie można składać zlecenia kupna i sprzedaży, tutaj także dochodzi do zawierania transakcji.

W fazach przed otwarciem i przed zamknięciem sesji można składać zlecenia, natomiast w tym czasie nie są zawierane transakcje.

Otwarcie sesji giełdowej nosi też nazwę pierwszego fixingu – dlatego, że to właśnie w tym momencie ustalane są ceny kursu akcji poszczególnych spółek. Fixing polega na porównaniu ofert kupna i ofert sprzedaży z fazy przed otwarciem bieżącej sesji oraz cen zamknięcia poprzedniej sesji.

W fazie zamknięcia dochodzi do drugiego fixingu – ustalany jest kurs zamknięcia, który stanowi punkt odniesienia dla fixingu sesji, która odbędzie się następnego dnia.

W fazie dogrywki można dokończyć niezrealizowane zlecenia, o ile były one ustawione z limitem ceny równym kursowi zamknięcia.

Czym jest i jak wygląda arkusz zleceń GPW?

Arkusz zleceń giełdowych to nic innego, jak tabelaryczne przedstawienie złożonych przez inwestorów zleceń kupna i sprzedaży akcji danej spółki. Takie zlecenia zawierają informację o tym, akcje jakiej spółki, po jakiej cenie jednostkowej i w jakiej liczbie (wolumenie) chcemy sprzedać lub kupić.

Uproszczony schemat arkusza zleceń prezentuje poniższa tabela.

Pierwsze trzy kolumny arkusza dotyczą zleconych transakcji kupna, natomiast kolejne 3 kolumny – transakcji sprzedaży. Układ danych w arkuszu zleceń nie jest przypadkowy.

Oferty są posortowane według ceny, tak, by dla ofert kupna ceny akcji były uporządkowane w kolejności od najwyższej ceny do najniższej. W przypadku ofert sprzedaży jest odwrotnie. Na samej górze tabeli znajdują się oferty najtańsze. Czyli układ zleceń bazuje na tym, by najwyżej w arkuszu znajdowały się zlecenia najatrakcyjniejsze cenowo dla drugiej strony transakcji. Korzystne cenowo zlecenia są realizowane z tzw. priorytetem ceny.

Oprócz niego istnieje także tzw. priorytet czasu. Oznacza on, że jeśli w arkuszu zleceń pojawią się oferty np. kupna opiewające na tę samą wartość, a po drugiej stronie znajdzie się dopasowane do nich cenowo zlecenie sprzedaży, to transakcja zostanie zrealizowana według kryterium, kto pierwszy złożył ofertę kupna po danej cenie.

Powiedzenie kto pierwszy, ten lepszy, znajduje tu w pełni swoje odzwierciedlenie 😉

Jak należy odczytywać znajdujące się w arkuszu zleceń informacje?

Spróbujmy to rozwikłać, bazując na pierwszym wierszu tabeli:

• aktualnie jest 2 inwestorów, którzy są zainteresowani kupnem akcji spółki X,
• łączny wolumen akcji, który chcą oni nabyć, wynosi 500 sztuk,
• cena, po jakiej ci inwestorzy chcą nabyć akcje, wynosi PKC – czyli kupią oni akcje po każdej cenie.

Natomiast po stronie ofert sprzedaży, pierwszy wiersz oznacza:

• jest jeden inwestor, który jest zainteresowany sprzedażą posiadanych akcji,
• oferuje ich do sprzedaży łącznie 150 sztuk,
• i jest gotów je zbyć po cenie jednostkowej 15 zł.

Poniżej dodatkowy przykład, który prezentuje arkusz zleceń GPW przed złożeniem oferty kupna akcji oraz po jej zleceniu. Zapisy interpretujemy następująco:

• początkowo było 2 inwestorów zainteresowanych zakupem 500 akcji spółki X po cenie jednostkowej 66 zł,
• pojawił się jeden inwestor zainteresowany spółką X, który złożył zlecenie kupna 300 akcji po cenie 66 zł za sztukę,
• aktualnie w arkuszu znajduje się 3 inwestorów zainteresowanych nabyciem łącznie 800 akcji spółki X po cenie jednostkowej 66 zł.

Do finalizacji transakcji w powyższym przykładzie nie dojdzie. Złożenie zlecenia nie jest tożsame z kupnem i sprzedażą akcji. Jak widać po stronie sprzedaży nie ma inwestorów gotowych do sprzedaży spółki X po cenie 66 zł – najtańsza oferta opiewa na kwotę 68 zł.

Obie strony mogą czekać bardzo długo, aż w końcu ktoś zmięknie 😉 i albo podwyższy cenę kupna, albo obniży oczekiwaną cenę sprzedaży. Gdy dojdzie do porozumienia między jedną a drugą stroną transakcji co do ceny, to cena transakcyjna stanowić będzie aktualny kurs notowań spółki X.

Rodzaje zleceń na GPW

Kiedy używamy sformułowania, że składamy zlecenie kupna i sprzedaży, może się pod tym kryć kilka różnych typów zleceń. Dzięki tej różnorodności inwestorzy mogą elastycznie podejść do transakcji kupna i sprzedaży.

Przedstawię najpopularniejsze z rodzajów zleceń. Nie zapominajmy jednak, że poszczególne domy maklerskie mogą nie udostępniać niektórych z nich lub też przeciwnie – oferować inne, niestandardowe sposoby realizacji zleceń.

Zanim przejdziemy do omawiania rodzajów zleceń, warto odnotować, że obowiązują je także terminy ważności. Po ich osiągnięciu, zlecenie wygasa – nie czeka już dalej na realizację.

Najczęściej spotykanymi terminami ważności zleceń są: zlecenie na dzień (ważne na dzień bieżący, do końca sesji, oznaczane symbolem D) oraz ważne do daty (oznaczane symbolem WDD, jest ważne do dnia wskazanej przez nas sesji).

Istnieją także inne, rzadziej stosowane okresy ważności zleceń, m.in.:

• ważne na zamknięcie (WNZ) – zlecenie obowiązuje do fazy zamknięcia w dniu, w którym zostało złożone
• ważne do czasu (WDC) – zlecenie jest ważne do wskazanej godziny podczas bieżącej sesji w dniu, w którym zostało złożone
• ważne na czas nieokreślony (WDA) – nazwa nieco wprowadza w błąd 😉 ponieważ zlecenie wygasa po upływie 365 dni od jego złożenia (a więc po roku czasu).
• ważne na fixing (WNF) – zlecenie jest aktywne tylko do zakończenia najbliższej fazy: otwarcia lub zamknięcia.

Zlecenia z limitem ceny (LIMIT)

Najczęściej stosowany na GPW typ zleceń, a zarazem najprostszy. Wybieramy go wówczas, gdy dokładnie wiemy, ile i po jakiej cenie chcemy kupić lub sprzedać akcji – czyli ustawiamy tzw. limit cenowy:

• dla transakcji kupna LIMIT oznacza cenę maksymalną, po której chcemy nabyć akcje (w grę wchodzą oferty mniejsze lub równe temu limitowi)
• dla transakcji sprzedaży LIMIT oznacza cenę minimalną, po jakiej chcemy sprzedać akcje (do transakcji dojdzie wtedy, gdy cena strony przeciwnej będzie większa lub równa ustalonej przez nas wartości).

Przykład: gdy chcemy nabyć akcje po cenie 10 zł, w zleceniu musimy podać dokładnie tę wartość. Gdy tłumaczyłam, jak należy odczytywać informacje z arkusza zleceń przy rys. 2, był to właśnie przykład zlecenia z limitem.

Jeśli podczas sesji dopasujemy się ze swoim zapytaniem do czyjejś oferty (spełnimy kryterium cenowe), to wtedy – i tylko wtedy – dochodzi do transakcji. Niezrealizowana część zlecenia (z uwagi na niewystarczający dostępny wolumen) będzie oczekiwać na pojawienie się pasującej oferty.

Zlecenie ze zmiennym limitem realizacji (PEG)

Jest to rodzaj zlecenia z limitem ceny, w którym ów limit równy jest limitowi najlepszego zlecenia po tej samej stronie arkusza zleceń. Czyli gdy składamy ofertę kupna, brana będzie pod uwagę najlepsza cena po stronie kupna. Ot, takie “papugowanie” innych inwestorów, którzy chcą kupić po korzystnej cenie to samo, co my 😉

Mechanizm działania zlecenia PEG sprawia, że jest to limit dynamiczny – aktualizowany do obecnej sytuacji cenowej podczas notowań ciągłych. Zleceń PEG nie składa się podczas fazy dogrywki.

Dodatkowo istnieje tu standardowa opcja ustalenia własnego maksymalnego limitu ceny dla zleceń kupna (by przypadkiem nie przepłacić) i minimalnego limitu dla zleceń sprzedaży (by przypadkiem na transakcji zbyt dużo nie stracić). Gdy któryś z nich zostanie przekroczony, zmienny limit przestaje być automatycznie aktualizowany.

Zlecenia PEG są przydatne przy obrocie walorami o niskiej płynności (gdy trudno jest zawrzeć transakcję, bo np. oczekiwania kupujących i sprzedających co do ceny są bardzo rozbieżne, a i wolumen obrotu niewielki). Pozwala zapobiec przeterminowaniu zlecenia i jego wygaśnięciu. A także temu, że ktoś sprzątnie nam sprzed nosa interesujące nas walory.

Zlecenie po każdej cenie (PKC)

Stanowi przeciwieństwo zlecenia z limitem. Ten typ wybieramy wówczas, gdy zależy nam na natychmiastowej sprzedaży bądź kupnie walorów. Cena nie gra roli.

Całość zlecenia może wobec tego zostać zrealizowana przy kilku różnych cenach. To oznacza, że zlecenie PKC może być realizowane częściowo, etapami. Podajemy jedynie ilość akcji, którą chcemy nabyć/zbyć. To sprawia, że zlecenie PKC możemy złożyć również wtedy, gdy po drugiej stronie arkusza nie ma wolumenu pozwalającego na całkowitą realizację zlecenia.

Zlecenie PKC można składać w trakcie notowań ciągłych, a także w fazie przed otwarciem i przed zamknięciem. Nie można go zrealizować w fazie dogrywki.

Zlecenie po cenie rynkowej (PCR)

Zlecenie PCR zostanie zrealizowane wtedy, gdy ustalone przez nas limit będzie równy limitowi najlepszego zlecenia po przeciwnej stronie arkusza zleceń.

W momencie składania zlecenia PCR, może ono nie zostać wykonane w całości. Realizowane jest wtedy w kilku transakcjach. W takiej sytuacji działa przy zleceniu PCR dodatkowe zabezpieczenie. Mianowicie jego niezrealizowana część przekształca się w zlecenie typu LIMIT. Wartość tego limitu wynosi tyle, na ile opiewała ostatnia zrealizowana transakcja (w poprzedzającym etapie realizacji zlecenia).

W fazie dogrywki sesji giełdowej zlecenia tego typu nie są brane pod uwagę.

Zlecenie z limitem aktywacji

Jest to taki rodzaj zlecenia, w którym osiągnięcie przez cenę tzw. limitu aktywacji ma wywołać pożądaną przez nas akcję – tzn. podjęcie przez system transakcyjny określonego działania/rodzaju transakcji. Jest zleceniem ograniczającym maksymalną stratę dla posiadanych papierów.

Wyróżniamy dwa jego tryby działania:

• Zlecenie STOP LOSS – bez określonego limitu ceny, za to osiągnięcie limitu aktywacji uruchamia zlecenie typu PKC. Jeśli sprzedajemy akcje i ustawimy zlecenie STOP LOSS z limitem aktywacji na poziomie 15 zł i kurs akcji interesującej nas spółki będzie spadać i osiągnie w czasie notowań wartość 15 zł, system transakcyjny automatycznie uruchomi zlecenie sprzedaży PKC. Gdy więcej niż 1 zlecenie STOP LOSS ma ten sam kurs aktywacji, zostaną one przetworzone zgodnie z priorytetem czasu.
• Zlecenie STOP LIMIT – podobne do poprzedniego, z tym, że tutaj ustalamy limit ceny, który dopuszcza do realizacji zlecenia. Czyli przy tym zleceniu podajemy dwie wartości: limit aktywacji oraz limit realizacji. Po spadku kursu do wskazanego poziomu, automatycznie zostaje aktywowane zlecenie z limitem ceny.

Zlecenie z limitem aktywacji nie może być przekazywane podczas fazy dogrywki.

Zadania do wykonania

1. Wejdź na stronę GraGiełdowa.pl i zobacz, jak wygląda “prawdziwy” arkusz zleceń GPW. Prezentowane w nim dane są odświeżane co 3 minuty i pokazują stan notowań na warszawskiej giełdzie z opóźnieniem ok. 15 minut. Możesz w tym arkuszu wyszukać różne spółki notowane na giełdzie – poprzeglądaj różne rodzaje dostępnych widoków arkusza (skumulowanych cen, pełny).
2. Jak myślisz, w jakiej sytuacji złożenie zlecenia PKC ma sens? Kiedy natomiast jest ono niewskazane, zbyt ryzykowne?
3. Do ćwiczenia wykorzystaj pierwszą tabelę (arkusz zleceń GPW) z danymi z rys. 2. Wyobraź sobie, że Ty również chcesz kupić akcje spółki X, chcesz nabyć 200 takich akcji. Składasz zlecenie kupna typu PEG (bez maksymalnego limitu) przy najlepszej ofercie kupna akcji w wysokości 66 zł. Twoje zlecenie zgodnie z planem zostaje przyjęte do arkusza z limitem 66 zł. Następnie inny inwestor, również łasy na akcje wspomnianej spółki, składa nowe zlecenie kupna 100 walorów po cenie 67 zł.
   • Co się w tym momencie stanie z Twoim zleceniem?
   • Jak zmieni się arkusz zleceń GPW po stronie kupujących?
   • Czy dojdzie do transakcji? Dlaczego tak / nie?